Hoe je eigen taal je de richting wijst, ook als dat niet de juiste is
Wat een wonderlijke titel voor een blog op een site waar schrijven wordt aanbevolen om ‘dichter bij jezelf’ te komen en zo meer. En toch moeten we het er maar eens over hebben, hoe de taal die je hebt geleerd je gevangen kan houden in een idee van de werkelijkheid. Dit ook naar aanleiding van het boekje Taalkracht waarin een aantal korte stukken staan van wetenschappers en anderen over – vooral – woorden.
Woorden tot hashtag verheven
Nu denk je natuurlijk meteen aan al die woorden die momenteel tot hashtag zijn verheven in verhitte non-discussies (want op geen enkele manier volgens logische discussieregels gevoerd). Maar het gaat me ook om gewone woorden en vooral uitdrukkingen. Zinnen die je in je eigen context zo goed als dagelijks hoort, vaak ook uitspraken over het leven. Die tegenwoordig vooral heel veel oordelen en vooronderstellingen bevatten.
Gebazel over ‘jezelf zijn’
Wijsheid kun je het helaas niet meer noemen, het gebazel over ‘jezelf zijn’, ‘succes kun je zelf maken’ en ‘je moet het toch alleen doen’, om er maar een paar te noemen (hou me ten goede, ik maak me er ook wel eens schuldig aan, maar daar werk ik aan). Ook zo’n mooie is: ‘je was er toch zelf bij,’ als het gruwelijk misgegaan is in je leven. Of: ‘je hebt er zelf voor gekozen,’ in iets vergelijkbaars. Ook fijn is: ‘je moet eerst van jezelf houden, voordat een ander van je kan houden,’ en van die fijne varianten.
De illusie van het individualisme
Paul Verhaeghe, inleider van bovengenoemd boekje, maar ook auteur van het onlangs verschenen Houd afstand, raak me aan zegt het overduidelijk: we zijn teveel met onszelf bezig vanuit de illusie dat het individualisme bestaat. Maar dat bestaat helemaal niet. Nu zou ik tegen het individu Paul Verhaeghe willen zeggen dat hij best hier en daar iets minder chagrijnig om niet te zeggen drammerig mag schrijven, hoe mooi ook hier en daar, maar hij zal er gewoon wel de balen van hebben.
Opvoeding en onderwijs
Die taal dus. Volgens de Franse structuralisten bestaat die al op zichzelf, en maken wij er gebruik van, simpel gezegd. Maar hoe je hebt geleerd er gebruik van te maken, daar gaat het me om. Dat heeft met opvoeding en onderwijs te maken. En met hoe je je daarna ontwikkelt. Als je de taal alleen gebruikt om te zeggen wat je wilt hebben en wat dat dan wel kost, dan is dat iets anders dan wanneer je de taal gebruikt om je diepste gevoelens tot uiting te brengen.
Een oneindig spectrum, een zwart gat
En als je dat in de vorm van poëzie doet, is het weer anders dan in een appje. Je kunt de taal ook gebruiken om iets te beschrijven, maar dan is het spectrum ook oneindig (uiteindelijk een zwart gat) want je kunt zeggen dat iets bruin is, maar ook een heel referaat houden over de kleur bruin (door de eeuwen heen, bijvoorbeeld). Of een wetenschappelijk onderzoek naar het gebruik van het woord ‘bruin’ en de morele standpunten die daarbij een rol spelen. Enzovoort, en zo verder.
Wat is die werkelijkheid dan?
Met je eigen woorden en zinnen maak je je eigen werkelijkheid. Maar nu is het ook weer niet zo dat die helemaal zaligmakend wordt als je zegt dat je ‘supergelukkig’ bent, of dat je eindelijk innerlijke rust hebt gevonden. Want als dat niet zo is, dan is dat niet zo, geen taal die daar iets aan verandert. Wat je wel kunt onderzoeken voor jezelf is waar je ‘basistaal’ over jezelf vandaan komt.
Een kijkje in je eigen toekomst
Welke gedachten over het leven resoneren daarin, en waar komen die vandaan? Welke oordelen en vooronderstellingen over het leven vind je erin terug? En, vooruit kijkend in je eigen toekomst, wat zouden daar de consequenties wel eens van kunnen zijn? In eerdergenoemd boekje schrijft iemand dat denken altijd taal is, maar daar ben ik het niet mee eens. Denken kan ook kleur, lijnen, beelden, structuren, wat niet al zijn. Niettemin, je definieert jezelf met je eigen woorden.
Schrijf ze maar eens op, die innerlijk zinnetjes en natuurlijk die zinnetjes die je maar al te vaak uitspreekt.
En zie, een individueel universum! Of toch niet…
Houd afstand, raak me aan. Paul Verhaeghe, De Bezige Bij, 136 blz., € 14,99
Taalkracht. Andere woorden, andere werelden. Inleiding Paul Verhaeghe, ISVW Uitgevers, 144 blz., € 17,50
