Je verleden verwerken en accepteren moet geen tour de force worden

Onlangs was er een man in een MA-traject die ik, zoals gebruikelijk, niet kende en ook niet had gesproken. Hij schreef een week lang over zijn bestaan en hoe hij probeerde te leven met een aantal vooral fysieke klachten: chronische pijn en bij tijd en wijle ondraaglijke vermoeidheid. Nadat hij zijn huidige situatie had beschreven waarin hij thuis zat, zich zorgen maakte over de toekomst, maar toch veel plannen had, ging hij als vanzelf op zoek naar hoe een en ander toch was gekomen.

Overlevingsmechanismen

Dat wist hij niet. Wel schreef hij over zijn jeugd, zijn ouders en de verschillende trauma’s die zijn ouders hadden opgelopen. Ook kon hij precies omschrijven wat dat voor opvoeding hun spanningen en angsten tot gevolg hadden en hoe hij zich daar een weg in had moeten vinden. Een kind ontwikkelt dan zogeheten mechanismen om te overleven. Dat klinkt alsof die ouders hem niet wilden laten leven, maar het tegendeel is natuurlijk waar. Het leven is in dergelijke situaties uit alle macht bezig om iedereen staande te houden.

Het leven heeft niet overal een antwoord op

Maar als dat leven, in de diepte, overal een antwoord op zou hebben, dan zaten we hier niet. Terug naar de man en zijn verhaal. Hij paste als jongen zijn gedrag zodanig aan dat hij de ouders zo min mogelijk gespannen en angstig zou laten zijn, althans, onbewust dacht hij daar iets op gevonden te hebben. Hij was stilletjes, deed wat hem gevraagd werd en probeerde het ‘goede’ te doen. Niet dat hij daarmee de ouders van hun trauma genas, maar hij ontliep ermee uitvallen, boosheid en andere pijnlijke toestanden.

Inzicht is niet alles

Ik schets het even globaal, omdat het voor veel mensen in een wat algemene vorm wel herkenbaar zal zijn. De man had een glashelder inzicht in de levens van zijn ouders, in de gebeurtenissen die hun levens getekend hadden, zelfs in de chemie die er mede daardoor tussen hen was en hen bij elkaar hield. Hij zag het drama, de ernst, de worsteling met het leven en toonde begrip, zeker nadat hij zich er op volwassen leeftijd echt in had verdiept.

Handboek voor geluk

Zijn conclusie was: zo wil ik niet worden, ik ben begonnen om me ervan los te maken, en dat zal ik blijven doen. Ook van het beeld van zichzelf gaf hij een nauwgezette beschrijving. Hij wist precies hoe hij wilde worden, welk effect bepaald gedrag op anderen zou hebben, hoe hij zich ook zakelijk wilde opstellen en wederom ‘het goede’ wilde doen. Op een bepaald moment wilde ik zelfs spontaan schrijven: ‘Maak er een handboek van, menigeen kan hier heel veel aan hebben in de zoektocht naar hoe te leven, hoe gelukkig te zijn, enz…’ Maar dat deed ik uiteraard niet.

Wat wil je zijn met het oog op wat je niet wilt zijn…

Punt is dat deze man, ongetwijfeld gevoelig en slim, en zeker verbaal begaafd, heel goed kon zien waar hij vandaan kwam en hoe hij het in de toekomst wilde hebben. Vlijmscherp, gedetailleerd. Het enige wat hij niet deed (niet vergat, want hij had het niet geleerd, was te gepreoccupeerd met al het andere) was beseffen, voelen, weten en ervaren dat hij er was. Dat hij er is. Niet alleen op dit moment, maar ook al die jaren waarin hij zich gericht had op wat hij volgens zichzelf had moeten zijn, met het oog op wat hij niet wilde zijn.

Toekomst en verleden laten voor wat ze zijn

En dat geeft spanning en stress. Het gaat dan over wat er niet meer is, en over wat er nog niet is. Eenvoudige Oosters klinkende woorden en ja, niets is minder waar. En hoewel zowel de context van het verleden als die nog niet bestaande van de toekomst ons leven verrijkt en interessant maakt, geldt voor deze man vooral dat hij ze beter even – iedere dag een paar minuten – kan laten voor wat ze zijn.

Bij het nalezen van zijn mooie geschriften drong dat ook tot hem door. Het schrijven had hem losgetrokken van de innerlijke spanningen en het getrouwtrek van verleden en toekomst. Hij kon even ademhalen en zijn lichaam volkomen ontspannen. Hopelijk was dat het begin. Loslaten, zeggen ze dan. Of accepteren. Dat jezelf opleggen moet dus geen tour de force worden, oftewel: ook dat is een proces.