De tijden veranderen. Ben je nog steeds als individu het centrum van de wereld?

Bij het lezen van deze titel denk je: ik heb nooit gedacht dat ik het centrum van de wereld was. En dat is maar goed ook. Je bent net als iedereen een sociaal dier met aandacht voor anderen. Familie, vrienden, collega’s – het zijn allemaal mensen in sociale omgevingen waar je zo goed als dagelijks mee te maken hebt. Dus hoezo: centrum van de wereld?

Doorgeslagen individualisme

Goed, je bent het er wel mee eens: mensen zijn te veel met zichzelf bezig. En dat geldt voor jou soms net zo goed. Maar het is geoorloofd, het wordt zelfs gestimuleerd, en niet zo’n beetje ook. Je moet ‘jezelf’ zijn, je moet ”jezelf’ vinden, je moet goed voor jezelf zorgen, voor jezelf opkomen en voor jezelf gaan staan. En ook achter jezelf gaan staan, trouwens. Het is ge-jezelf is niet meer alleen iets softs uit een alternatief circuit, het is een marketingmechanisme en de heersende cultuur in één. Het individualisme is volledig doorgeslagen, je hebt het al zo vaak gelezen.

Het begon allemaal zo mooi met dat individualisme

Dat individualisme was er niet van de ene op de andere dag. Laten we het er hier op houden dat het in de 17e eeuw in het Westen begon. De mens beschouwde zichzelf niet meer als een bewegend deel in het grotere geheel van de kosmos, waaraan hij volledig was overgeleverd. Nee, je kon als mens zelf bepalen wat je deed, voelde en dacht en kon dus ook ingrijpen in je eigen leven en in dat van anderen. Wat mooi: je was ook zelf verantwoordelijk voor je eigen leven en dat gaf een goed en stevig gevoel. Eventjes. Zoals dat nu ook nog het geval is.

Onzekerheid, depressie, burn-out, verslaving als gevolg van het individualisme

We gaan even kort door de bocht om uit te komen bij het faillissement van dat individualisme. De druk en de plicht om je eigen leven tot ‘een succes’ te maken laat al heel lang zijn zwarte kanten zien. Want zo makkelijk is het niet om die verantwoordelijkheid te dragen. Om te beginnen is er de vraag: hoe? Wat moet je doen om te deugen, wat moet je doen om succesvol te zijn, waar moet je aan voldoen? Kortom, al die vragen die je je als individu dagelijks stelt. En dan zijn er andere individuen die denken: als ik daar nou iets voor verzin, dan gaat Kees of Lies me wel betalen om dat van me te leren. Ziedaar de markt.

Is het individualisme nog te redden en zo ja, waarom zouden we dat willen?

Dat het wemelt van de psychische klachten, problemen en raadgevers die dan toch net weer de plank misslaan is duidelijk. Maar moeten we het dan maar opgeven en ons weer overleveren aan andere krachten? Je voelt ‘m al… dat wordt een gevaarlijk gebeuren. Maar die krachten liggen wel op de loer en het vraagt nogal wat kritisch denken, kijken en ook voelen, om uit te kunnen maken wat je dan wel moet doen. Overleveren nee, maar egomanisch ieder voor zich doorgaan brengt ons ook niet veel.

Terug naar jezelf, en dan vanuit een ander perspectief

Terug naar de oorspronkelijke vraag en misschien zelfs de opdracht van dat individualisme. Trek het los van geld, van succes, van de ander overtreffen. Maak er een individualisme van om samen wat mee te doen. Nu krijg je jeuk want het woord ‘verbinding’ dringt zich op. Een vaag woord dat allang weer opgezogen is door dat failliete individualisme. Nee, het gaat dan toch om ten diepste snappen dat je niet het centrum van de wereld bent. Begrijpen dat er een tijd is aangebroken om dat aloude individu te behouden, en om dat een andere koers te laten varen. Niet de ander aftroevend, maar de ander beschermend.