Welke behoefte gaat er schuil onder keuzestress?

We lezen er een roman over: Zin in dictatuur door Hans van Willigenburg

De hoofdpersoon in dit sprookje is een copywriter die met ‘je’ wordt aangesproken.
Nou ja, sprookje… er gebeuren toverachtige dingen, maar de psyche van de copywriter is zo echt als wat. Hij vertegenwoordigt als een soort Everyman ook nog eens de misère van het dagelijks leven van de moderne mens.

De eerste zin begint al opgewekt: ‘Regelmatig speel je met de gedachte een eind aan je leven te maken.’
De wat gedeprimeerde wereldbewoner observeert scherp en vrolijk wordt hij er niet van. De veelheid aan keuzes die hem wordt afgedwongen vanuit diverse schermen en schermpjes, onophoudelijk, dag en nacht, kunnen niet voorkomen dat hij in antwoord op de vraag hoe hij zich voelt ternauwernood ‘nauwelijks’ kan antwoorden.

Eigenlijk leeft hij nauwelijks en daar doen de goedbedoelde woordjes van zweverige buurvrouw Vlinderine in de buurtapp niets aan af. Dat er ‘nieuwe dingen met hem gebeuren’ zoals zij vol vertrouwen tikt, nee, daar is de copywriter zich niet van bewust.
Om er toch iets van te maken slikt hij af en toe een gelukspilletje.
Op een dag doemt de oplossing op, in de vorm van een bij tijden adembenemend avontuur als hij na enig aarzelen ja zegt op een ogenschijnlijk doodsaaie opdracht van een meubelfabrikant.

De moderne mens

Nu is dit geen echte recensie, maar een blog op een site voor online therapie. De verdere inhoud van het boek geven we niet prijs (lees dat boek!) maar we besteden aandacht aan treffende beschrijvingen van de moderne mens. Ga er maar even voor zitten.

De copywriter gaat kennismaken met de opdrachtgever en daar moet hij zijn telefoon inleveren. Hij mag hem ook wel terug, maar hij zegt:

‘Nee. Er komt vast een moment dat ik ‘m heel erg nodig heb of er hevig naar verlang. Maar eigenlijk is het een onding, die telefoon. Het meeste wat erop binnenkomt is alleen maar ruis. En ruis kan ik missen als kiespijn.’

Eenmaal met de opdrachtgever in gesprek blijkt deze, laten we het zo noemen: een ‘mening’ te hebben.

‘Waar jij vandaan komt, is alles stilgevallen. Heeft niemand meer de kracht om te leven. Of dood te gaan. Alles sukkelt er maar eindeloos door… vaak ook nog aangedreven door psychofarmaca… Of overdrijf ik nu?’
[…]
‘Jij bent er zelf een prachtvoorbeeld van. Een mistig figuur. Geen omlijnde ideeën. Vergiftigd door geluktabletjes. Maar wél iemand met talent, met verfijnd gevoel… ‘

Congressen heeft de grote baas ook geobserveerd:

‘Onderhandelen. Meepraten. Meedenken. Jullie zijn er gek op. Als ik op locatie ben en ik zie al die congresgangers uit hun auto’s stappen, al die serieuze koppen die hun partje van de waarheid willen inbrengen, hun piepkleine deeltje in de geschiedenis veilig willen stellen, denk ik: wat een gekken! Allemaal hun eigen beetje gelijk in de schijnwerpers willen plaatsen. En allemaal met de illusie dat er naar hen geluisterd zal worden.’

En verderop:

‘Die onuitputtelijke neiging van jullie altijd maar te willen onderhandelen…!!. Over werkelijk alles. Voor een snippertje invloed je principes of uitgangspunten aan te passen of overboord te gooien. En dat dan achteraf gaan goedpraten, voor jezelf, of tegenover anderen. Tot er niets meer van je over is.’
[…]
‘Jullie zijn gedoemd…! Zeker nu met al dat snoepgoed van laptops en telefoons… Elke minuut van de dag dat getik op die schermpjes. Zogenaamd om alles bij te houden. En iedereen te informeren. Maar waarvoor al dat informeren als een groot deel van jullie niets van het leven weet en aan de geluktabletjes hangt? Zou het terugdringen van die troep niet jullie prioriteit moeten zijn?’
[…]
‘Jullie mogen dan totaal de weg kwijt zijn, maar click & buy” doen jullie als de beste. Maaltijden, tickets, gadgets, deurmatten, behang, broekriemen, hondenmanden, salontafels, siertegels, wasknijpers, verfkwwasten, schoenlepels, seksspeeltjes… Er is geen product te bedenken dat julie niet belangrijk genoeg vinden om eindeloos het internet voor af te struinen. Jullie gaan door met klikken tot de meest ideale keuze….’

De illusie van macht

Tot slot nog iets over (de illusie van) macht:

‘Omdat jullie alles in twijfel trekken, en zo belachelijk verwend zijn dat jullie denken alles tot in detail te kunnen bepalen, gaan jullie helemaal op in “click & buy”. Wat een feest! In je goddelijke uppie mogen kiezen wat je wel of niet aanklikt, waar je wel of niet op inzoomt, wat je mooi of lelijk vindt. En net zo vaak op de inzoom-functie kunnen klikken als je wilt. Tot alle details naar je smaak zijn.’
[…]
‘Jullie mogen dan met een onbegrijpelijke drift investeren in jullie eigen verdwijning, de opheffing van jullie roemrijke geschiedenis, als consument zijn jullie met eenzelfde drift aan een opmars bezig. Alles staat in het teken het machtige gevoel een maximale keuze te hebben, die leidt tot een maximale behoeftebevrediging. Tenminste, dat dénken jullie.’
[…]
‘Hahahahahahahaha! Iedereen wil ergens de baas over zijn. Al is het maar over een pijltje op een computerscherm.’

Het ontroerende en ook soms adembenemende avontuur dat onze copywriter beleeft brengt hem tot inzichten die hij dan toch maar aan Vlinderine wil vertellen. En hij appt:

‘Aan de hand van een specifieke sensatie is me één ding volkomen helder geworden: zolang we op individuele basis van onszelf blijven uitgaan, navelstarend blijven zoeken naar wie we zijn, wat ons beweegt en waar we wel niet blij van worden of dénken te worden, zullen we met z’n allen onbedoeld bezig zijn ons eigen verdriet in stand te houden. Zal er geen licht zijn. Het licht krijgt pas een kans tot ons door te dringen als we in de gelegenheid komen, of die gelegenheid afdwingen, al die niet-wezenlijke vragen consequent te blokkeren. Geen wig te laten drijven tussen ons en de anderen, tussen wie we willen zijn en wie we daadwerkelijk zijn.’

In plaats van op send klikt hij op delete.

En dit is nog maar een deel van de typeringen van de wereld die de schrijver van deze korte, maar krachtige roman schetst. De mens zakt weg in het moeras van keuzes, verliest zichzelf en wordt een krachteloos wezen. Geen wonder dat de titel luidt:

Zin in dictatuur

Door Hans van Willigenburg
Uitgeverij Ezo Wolf
€ 20.00